Wprowadzenie Europejskiego portfolio językowego (EPJ) jako narzędzia pracy na lekcjach języków obcych wpisane jest w nasz Europejski Plan Rozwojowy Szkoły (EPRS) i stanowi jeden z kluczowych elementów naszego projektu edukacyjnego, który właśnie finalizujemy.
EPRS zrodził się z rzeczywistych potrzeb uczniów i uwag przekazywanych Dyrekcji i nauczycielom. Mamy nadzieję, że proponowane przez nas rozwiązania wkrótce będą przynosić oczekiwane rezultaty. Niezmiennie będziemy też Państwu wdzięczni za wszelkie uwagi i propozycje zmian. Jesteśmy zorientowani na szeroką współpracę z Państwem w kształtowaniu dobrych praktych dydaktycznych. Zapewniamy środowisko sprzyjające autonomii ucznia i pragniemy wspólnie z Państwem decydować o kierunkach edukacji.
Na początek kilka słów o koncepcji pracy w oparciu o Portfolio (EPJ), a później o wykorzystaniu tego narzędzia w rozwiązywaniu najczęstszych problemów towarzyszących uczeniu się języków obcych. Na końcu podaję propozycję praktycznego wykorzystania EPJ jako narzędzia samooceny i poszerzania autonomii ucznia.
Europejskie Portfolio Językowe (EPJ) jest dokumentem mającym na celu wspieranie autonomii ucznia w procesie uczenia się języków obcych i poznawania innych kultur.
Uczący się języków notuje i dokumentuje w nim swoje doświadczenia zebrane w trakcie uczenia się.
W EPJ jest miejsce na refleksję na temat przebiegu procesu poznawania języków i kultur.
W Europejskim portfolio językowym umieszczamy informacje na temat nauki języków obcych, które znamy.
EPJ ma trzy części:
Paszport Językowy prezentuje profil językowy oraz bilans doświadczeń interkulturowych jego posiadacza.
Biografia językowa to osobisty zapis wydarzeń związanych z nauką języków i także osobista refleksja ucznia na temat własnych strategii uczenia się oraz potrzeb i celów nauki.
Dossier to wybór prac i dokumentów autora EPJ.
Źródło: Europejskie Portfolio Językowe | informacje i materiały dla nauczycieli i uczniów
Jakie zastosowanie może mieć EPJ w naszej rzeczywistości szkolnej?
Konsultacje z Rodzicami/Opiekunami, rozmowy z uczniami, obserwacje nauczycieli ujawniły kilka powtarzających się problemów/wyzwań doświadczanych w trakcie uczenia się języka obcego. Oto kilka z nich:
- brak oceny opisowej lub informacji zwrotnej; uczeń uzyskuje ocenę ze sprawdzianu, która niewiele mówi mu o tym, nad czym musi jeszcze pracować, jakie umiejętności wymagają udoskonalenia, dziecko wie tylko, że napisało sprawdzian słabo;
- wątpliwości Rodziców/Opiekunów, czy oceny odzwierciedlają faktyczny stan wiedzy (oceny są wysokie, ale Rodzice/Opiekunowie nie są w stanie zweryfikować umiejętności dzieci);
- nadmierna/niedostateczna ilość zadawanych zadań domowych;
- nauczyciel często nie jest w stanie sprawdzić każdemu uczniowi zadanie domowe, a uczniowie nie zawsze potrafią skupić się w trakcie omawiania zadania domowego lub potrzebują więcej czasu na poprawienie popełnionych błędów;
- uczeń wymaga zindywidualizowanego podejścia (omawiane zagadnienia w klasie są dla niego zbyt trudne lub zbyt łatwe);
- uczniowie nie wiedzą o istnieniu różnorodnych narzędzi do nauki języka obcego i strategii uczenia się;
- uczniowie nie korzystają w domu ze wszystkich komponentów kursu (platformy eDesk, MyEnglishLab);
- uczniowie nie podejmują prób uczenia się języka obcego poza szkołą;
- uczniowie nie angażują się w podejmowanie decyzji dotyczących wyboru tematyki zajęć;
- nieznajomość wymagań edukacyjnych na określonych etapach nauczania języka obcego (uczeń nie wie, co powinien umieć na końcowym etapie nauki w szkole podstawowej);
- niepewność własnych umiejętności (uczeń nie potrafi określić, jakie umiejętności posiada, nad czym powinien poćwiczyć, jakie następne cele powinien obrać);
- niepewność (wyrażana przez Rodziców/Opiekunów), czy dzieci zdołają opanować umiejętności wymagane na Egzaminie Ósmoklasisty;
- brak w ofercie edukacyjnej szkoły drugiego języka obcego, którym uczeń jest zainteresowany;
- brak zainteresowania poznawaniem innych języków obcych i kultur;
- brak kontaktu z innymi kulturami.
W obszernej literaturze dotyczącej EPJ deficyt przejrzystych wytycznych dla nauczycieli i dobrych praktyk skutkuje tym, że wykorzystanie EPJ w polskiej szkole należy do rzadkości, potencjał uczniów pozostaje nie w pełni dostrzeżony, a jeszcze mniej udaje się go aktywizować. Piszę to ze świadomością, że już coraz lepiej młodzi Polacy wypadają na tle innych nacji europejskich jeżeli chodzi o biegłość posługiwania się językami obcymi, a być może nawet pojęcia nie mieli o istnieniu EPJ, jednak swój sukces zawdzięczają temu, że w nauce języków obcych stosowali strategie wpisujące się w koncepcję EPJ. Nie jest możliwe osiągnięcie pozytywnych rezultatów w nauce języków obcych bez spełnienia pewnych warunków, które jasno określa EPJ:
- znam moje umiejętności i wiem, do czego zmierzam;
- działam w oparciu o dobrze przemyślany plan określający moje cele i wszelkie środki, które mają mnie do tego celu doprowadzić;
- wiem, z którymi narzędziami do nauki pracuje mi się łatwiej, przyjemniej i skuteczniej;
- sam decyduję o moich celach i narzędziach, które te cele pomogą mi osiągnąć;
- uczę się języków, bo widzę w tej nauce sens;
- moje umiejętności językowe chcę zweryfikować poprzez oficjalny egzamin i uzyskać certyfikat (np. DELE z hiszpańskiego, FCE z angielskiego);
- upatruję możliwości komunikowania się w języku obcym z jego rodzimymi użytkownikami;
- sprawia mi radość obcowanie z kulturą języka którego się uczę;
Obszerna dokumentacja składającą się na Portfolio (Rada Europy wprowadziła wzór, a poszczególne kraje opracowały własne wersje; obecne wydanie polskie ma 62 strony) może zniechęcić nauczyciela do wykorzystania go w pracy z uczniami. Są też wątpliwości. Drukowanie wszystkich stron to jednak duże przedsięwzięcie. Czy nie lepiej będzie opracować dla uczniów inną wersję dostosowaną do ich potrzeb? Jak zorganizować czas na lekcji, aby wprowadzać Portfolio i jednocześnie uwzględnić plan dydaktyczny?
Projekt obarczony podobnymi wyzwaniami byłby skazany na niepowodzenie, gdyby nie to, że do koncepcji EPJ bezpośrednio nawiązuje Nowa Podstawa Programowa (NPP), a ta z kolei decyduje o treści podręczników do nauczania języków obcych i zobowiązuje nauczyciela nie tylko do wsparcia ucznia w dokonywaniu właściwej samooceny, ale także do udzielenia uczniom pomocy w poszukiwaniu sposobów udoskonalających kompetencje językowe. Nie sposób zignorować EPJ na lekcjach języka obcego i nie docenić korzyści wynikających z jego zastosowania, gdyż przede wszystkim monitoruje realizację NPP, ułatwia określanie zasad współpracy na zajęciach pomiędzy nauczycielem i uczniami, pomaga w tworzeniu systemu oceniania kompetencji językowych i właściwym zdiagnozowaniu potrzeb ucznia.
Portfolio a Europejski System Opisu Kształcenia Językowego
Rada Europy opracowała także Europejski System Opisu Kształcenia Językowego, który określa stopień znajomości języka obcego w zakresie mówienia, słuchania, czytania i pisania. Najniższy stopień opanowania tych kluczowych umiejętności charakteryzuje początkującego naukę języka, a materiały dydaktyczne dla uczących się języka na tym poziomie opatrzone są symbolem A1. System oceniania z języka obcego uwzględnia wytyczne EPJ co do zakresu opanowania kluczowych umiejętności. NPP zakłada, że uczniowie kończą szkołę podstawową ze znajomością pierwszego języka obcego na poziomie B1 w zakresie receptywnych kompetencji językowych (słuchanie/czytanie) oraz A2 w odniesieniu do kompetencji produktywnych (mówienie/pisanie). Natomiast absolwenci ósmych klas mają się wykazać znajomością drugiego języka obcego na poziomie A1+. Podniesiona przez MEN poprzeczka w edukacji języków obcych wymaga podjęcia innowacyjnych działań, by uczniowie mogli z powodzeniem potwierdzić swoją biegłość językową. Droga do sukcesu musi być dobrze przemyślana.
Na początek warto cały czas uczniom uzmysłowić, że każda lekcja ma określone cele i jednocześnie zachęcać, by samodzielnie dokonywali samooceny własnych umiejętności. Uczniowie mogą w zeszytach po każdej zakończonej lekcji lub zakończonym rozdziale książki zapisywać zdania zaczynające się od I can… , co będzie dokumentować ich postępy.
Zdecydowanie większy komfort psychiczny zapewnia dziecku informacja, że już coś potrafi, niż taka, która wytyka braki. Nacisk, który kładzie EPJ na dostrzeganie własnych osiągnięć, pozwala pozytywnie spojrzeć na naukę języka obcego, motywuje do dalszego doskonalenia się i poszerzania kompetencji.
W przypadku uzyskania słabej oceny, brak informacji zwrotnej na temat obszaru wymagającego powtórki nie mobilizuje do podejmowania kroków naprawczych.
Warto zachęcić wtedy ucznia, aby w zeszycie pod lekcją omawiającą zagadnienia, z którymi ma jeszcze trudności napisał “jeszcze ćwiczę” lub “to jest mój cel”.
Dossier ucznia
Dossier ucznia, trzeci element EPJ idealnie powinien sprawdzić się pod koniec roku szkolnego, kiedy oceny są już wystawione, a uczniom brakuje mobilizacji do pracy. Dossier ma dopingować autora Portfolio w gromadzeniu materiałów zaświadczających o jego kompetencjach i osiągnięciach. To nie jest miejsce wyłącznie na dyplomy, certyfikaty językowe. W Dossier znajdzie się sprawdzian, wypracowanie, czy jakakolwiek praca, z której uczniowie czują się szczególnie dumni. To jest też miejsce na pracę, którą trzeba było poprawić i jeszcze raz przepisać. Nic nie działa tak mobilizująco, jak własne sukcesy.
Ewaluacja postępów uczniów w trakcie zdalnego nauczania
Doświadczenia z okresu zdalnego nauczania potwierdzają potrzebę wspierania uczniów w podejmowaniu krytycznej analizy własnych umiejętności i wyznaczaniu następnych celów. Czy zdecydowanie lepsze wyniki testów napisanych w trybie nauczania zdalnego faktycznie odzwierciedlają kompetencje językowe uczniów? Czy są pewne obszary, do których uczniowie przywiązywali mniejszą wagę ze względu na specyfikę zdalnego nauczania? Przeprowadzenie lekcji w czasie rzeczywistym na edukacyjnych platformach cyfrowych, takich jak eTwinning czy Classroom daje możliwość nauczycielowi większej kontroli postępów pracy uczniów, szczególnie w zakresie umiejętności pisania. Nauczyciel może poprosić uczniów, aby odpowiadali w komentarzach pod lekcją na pytania, co pozwala na większą interakcję, niż jest to możliwe w normalnych warunkach szkolnych. Dzięki dostępowi do edytowanego przez ucznia dokumentu,nauczyciel udziela szybkiej informacji zwrotnej na lekcji, co ma ogromne znaczenie zwłaszcza w pracy z większą grupą. Z kolei nagrywanie swojej wypowiedzi (na platformie ClassDojo) zapewnia systematyczne doskonalenie mowy. Gromadzenie przez uczniów na platformach cyfrowych wszelkich prac związanych z ich postępami wpisuje się w koncepcję EPJ. Uczeń tworzy dla siebie własną przestrzeń rozwoju przy życzliwym wsparciu nauczyciela i umiejętnym wykorzystaniu technologii cyfrowych. Konieczność oparcia się na nowoczesnych narzędziach edukacyjnych w trakcie zdalnego nauczania zdecydowanie ułatwiła nam wprowadzenie EPJ do nauczania języków obcych. Żywimy nadzieję, że sprawne wykorzystanie EPJ przyniesie lepsze efekty w nauczaniu i uczeniu się języków obcych.
Autor: Deotyma Talaga
